Er is veel om te doen in gemeenten. De gemeenteraad hecht steeds meer waarde in het sturen op de outcome in effecten van het beleid. Sterker nog: we zien steeds meer nieuwe ‘outcome-projecten’ ontstaan. Idealiter zou de gemeenteraad moeten sturen op hoofdlijnen. De vraag is echter tot welk abstractieniveau we deze hoofdlijnen classificeren. Outcome-indicatoren geven namelijk het maatschappelijk effect weer van de geleverde output (productieproces). Om effectief te kunnen sturen zou dan ook kritisch moeten worden gekeken naar wat we willen weten om de outcome (effecten) te kunnen verbeteren, oftwel: welke output-indicatoren kunnen de effecten versterken?
Wat is de rol van de gemeenteraad?
Allereerst gaan we op zoek naar wat de gemeenteraad mag en kan. Interessant hierin is welke (juridische) instrumenten de raad tot zijn beschikking heeft om zijn controlerende en kaderstellende taken uit te voeren. Stichting Decentraalbestuur.nl (Peters & Castenmiller, 2019) deed hier onderzoek naar.
Vrijheid in kaderstellende en controlerende rol vanuit 3W-vragen
De gemeenteraad heeft een kaderstellende rol waarbij het met initiatief, amendementen, moties, budgetrecht en beleidskaders mag formuleren. Hier mogen zij vervolgens in controleren door het stellen van mondelinge en schriftelijke vragen. Ook mogen zij raadsonderzoeken of doelmatigheids- doeltreffendheidsonderzoeken uitvoeren (art. 155a en 213a GW).
Dat betekent dat de gemeenteraad de vrijheid geniet om op verschillende niveau’s naar het te voeren beleid mag kijken. Zowel op output-niveau (uitkomsten of prestaties productieproces in aantallen of eenheden) als op outcome-niveau (maatschappelijk effect geleverde output). We kunnen daarom stellen dat de gemeenteraad meer mag en kan op verschillende abstractieniveau’s, waar dan ook door de raad aanbevelingen in mogen worden gedaan.
Suggestie in het specifiek en meetbaar maken van prestaties vanuit 3W-vragen
Het beleid (uit het coalitieakkoord) kan bijvoorbeeld met de 3W-vragen specifiek en meetbaar in efficiëntie worden vormgegeven om aan de (beleids)doelen te kunnen voldoen in prestaties. Want: wanneer wij weten of het gevoerde beleid (in)efficiënt is, kan aan de knoppen worden gedraaid en budget(ramingen) waar nodig worden aangepast. Geld wordt dan meer als middel ingezet dan als doel.
Prestatie-indicatoren wisselend ingezet bij gemeenten
De vraag is dan ook hoe gemeenten prestaties formuleren en specifiek en meetbaar maken. We merken hierbij op dat gemeenten divers hun prestatie-indicatoren inzetten. Gemeenten zetten vaak de verplichte BBV-indicatoren in, soms ook in foutief aantal waardoor dit niet BBV-proof is. Met name grotere gemeenten vullen hun (niet-verplichte) indicatoren aan met prestaties. We zien vaak een taakveldindeling onderverdeeld in programma’s. Vervolgens wordt per taakveld de doelen en de prestaties beschreven. Daarna worden de doelstellingen en prestaties kwantitatief vertaald in indicatoren. We zien opmerkelijk genoeg wisselende soorten indicatoren in de niet-verplichte indicatoren terugkomen. Output en outcome indicatoren worden hier door elkaar heen gehaald. We kunnen dan ook concluderen dat het abstractieniveau door elkaar word gehaald en we het niet goed weten te ordenen van output naar outcome en andersom. Input of procesindicatoren worden overigens niet of nauwelijk ingezet.
Voorbeeld vertaling abstractieniveau van prestatie naar outcome en output
De vraag die we dan kunnen stellen: wat is dan wel een goed voorbeeld in het juist formuleren van prestatie(indicatoren) in abstratieniveau van output naar outcome (en andersom)? We proberen dit met een voorbeeld te laten zien.
Prestatie De klantenservice van de gemeente X verleent hoogwaardige dienstverlening
Gewenste outcome De inwoners waarderen de dienstverlening met een klanttevredenheidspercentage van .... %
Mogelijke ouputs voor versterken outcome - Verwerkingstijd telefonische aanvragen (tijd)
- Verwerkingstijd digitale aanvragen (tijd)
- Aantal verwerkte aanvragen producten telefonisch dienstverlening (aantal)
- Aantal verwerkte aanvragen producten digitale dienstverlening (aantal)
Op welk abstractieniveau wil de gemeenteraad sturen?
Belangrijk is dan ook wat de behoefte is van de gemeenteraad en op welk abstractieniveau zij willen sturen. We hebben eerder gesteld dat de gemeenteraad meer mag en kan op verschillende abstractieniveau’s en dat hier raadsaanbevelingen in mogen worden gedaan.
Conform de theorieën van NPM (New Public Management: meer outputgericht) en NPG (New Public Governance: meer outcomegericht) willen we een efficiëntere en stuurgerichtere overheid waarbij we met zo min mogelijk middelen het maximale resultaat behalen. Juist als wij een efficiënte en stuurgerichte overheid willen, dan zal ook kritisch gekeken moeten worden in de relatie van outputindicatoren naar outcomeindicatoren (en andersom).
Hierbij wordt tevens voldaan aan de verplichte onderzoeken in doelmatigheid en doeltreffendheid van het gevoerde beleid (wat ook in art. 212 of 213 GW staat beschreven). Pas wanneer wij weten of het gevoerde beleid (in)efficiënt is, kan aan de knoppen worden gedraaid en budgetten(ramingen) waar nodig worden aangepast, om vervolgens met het gevoerde beleid van koers te kunnen veranderen.
Resumé en aanbeveling
In dit artikel merken we op dat gemeenten divers hun prestatie-indicatoren op verschillende niveau’s inzetten. Gemeenten zetten vaak de verplichte BBV-indicatoren in, soms foutief in aantal waardoor dit niet BBV-proof is. Grotere gemeenten vullen hun (niet-verplichte) indicatoren aan. We concluderen dat het abstractieniveau door elkaar word gehaald en we het niet goed weten te ordenen (output of outcome).
De gemeenteraad heeft veel (juridische) instrumenten tot zijn beschikking om zijn controlerende en kaderstellende taken uit te voeren. We kunnen daarom stellen dat de gemeenteraad meer mag en kan om te sturen op verschillende abstractieniveau’s. De aanbeveling kan worden gedaan te onderzoeken wat de behoefte is vanuit de raad en of zij in beleid willen sturen van output naar outcome en andersom.
Heeft uw gemeente behoefte om te sparren of wilt uw gemeente een praktische oplossing van output naar outcome? Neem vrijblijvend contact met ons op om de mogelijkheden te bespreken.